ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 7، مهر 1400 ، شماره پی در پی 65

پژوهشی در محتوای اجتماعی و تربیتی در شعر معاصر کودک (با تکیه بر اشعار اسدالله شعبانی، جعفر ابراهیمی و افسانه شعبان‌نژاد)

صفحه (17 - 32)
مریم علایی ، مریم یوزباشی (نویسنده مسئول)، زهره نورایی‌نیا
تاریخ دریافت مقاله : شهریور 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آذر 1399

چکیده

زمینه و هدف: مضامین تربیتی و مفاهیم ارزشی، نقش انکارناپذیر و بسزایی در شکل دادن به شخصیت، ذهن و جهان‌بینی کودک دارد. لیکن یکی از گسترده ترین و زیباترین انواع ادبی کودک در ایران بویژه در دورۀ معاصر، جلوۀ ادبیات تعلیمی در آثار کودک است؛ بگونه ای که بسیاری از شاعران کودک و نوجوان از میان انواع ادبی، به این نوع ادبی توجه شایانی کرده اند. «اسدالله شعبانی»، «جعفر ابراهیمی» و «افسانه شعبان‌نژاد» از شاعران شاخص و مطرح حوزۀ ادبیات کودک و نوجوان هستند که به نقش و اهمیت این مفاهیم پی برده و از آن بعنوان ابزاری برای پرورش نسلی پویا، توانمند و ژرف‌اندیش بهره گرفته اند. هدف پژوهش حاضر، بررسی و بازنمایی عناصر و مؤلفه های اجتماعی و تربیتی در آثار و اشعار شاعران یادشده است.

روش مطالعه: پژوهش پیش رو، مطالعه ای نظری است که به شیوۀ پژوهش کتابخانه ای و روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است.

یافته ها: یافته های پژوهش نشان میدهد اشعار شاعران موردبررسی، مبتنی بر مضامین و مؤلفه های اجتماعی و تربیتی همچون همدلی، نوع‌دوستی، صلح‌طلبی، روحیۀ تلاشگری و وطن‌دوستی است. و مفاهیم اجتماعی ـ تربیتی ازجمله مفاهیم کاربردی این سه شاعر است. براساس بررسی انجام یافته، مولفۀ «همدلی» با 34.-. در اشعار جعفر ابراهیمی، «نوع‌دوستی» با 33.-. در آثار افسانه شعبان‌نژاد، «صلح‌طلبی» با 35.-. و «وطن‌دوستی» با 22.-. در اشعار اسدالله شعبانی، و «تلاشگری» با 19.-. بطور مشترک در آثار جعفر ابراهیمی و اسدالله شعبانی بسامد بیشتری دارند.

نتیجه گیری: ادبیات تعلیمی نقش مهم و مؤثری در پرورش کودکان و نهادینه کردن ارزشهای تربیتی، اخلاقی و اجتماعی دارد. این نوع ادبی محور توجه شاعران کودک بوده و بیشتر شاعران معاصر حوزۀ ادبیات کودک و نوجوان درجهت پیشبرد اهداف آموزشی و تربیتی در قالب شعر تلاش کرده اند. لیکن شعر معاصر کودک علاوه بر ارزشهای هنری، ابزاری برای آموزش و تربیت است و آموزه های تعلیمی در اشعار این دوره، در جایگاه بالایی قرار دارد.

کلمات کلیدی
شعر کودک , مفاهیم اجتماعی و تربیتی , اسدالله شعبانی , جعفر ابراهیمی , افسانه شعبان‌نژاد

• آواز پوپک. ابراهیمی، جعفر. (1372). تهران: کانون پروش فکری کودکان و نوجوانان.
• از این باغ شرقی، سلاجقه، پروین. (1385). تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• اسطوره و ادبیات کودک، پولادی، کمال. (1386). روشنان، شمارۀ 6، صص 33-22.
• انواع ادبی، شمیسا، سیروس. (1370). تهران: باغ آیینه.
• کیمیای سعادت، غزالی طوسی، ابوحامد امام محمد. (1372). تصحیح حسین خدیوجم، تهران: علمی و فرهنگی.
• فرهنگ نهادهای آموزشی ایران، کسایی، نورالله. (1383). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• کودکی بازیافته، کریمی، عبدالعظیم. (1383).. ویرایش چهارم، تهران: عابد.
• ای میهن من ایران، شعبانی، اسدالله. (1393). ویرایش دوم، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• بنیادهای ادبیات کودک، پولادی، کمال. (1387). ویرایش دوم. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• بوی گنجشک، ابراهیمی، جعفر. (1376).. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• پولک ماه، شعبانی، اسدالله. (1375). تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• پونه‌ها و پروانه‌ها، شعبان‌نژاد، افسانه. (1369). تهران: سروش.
• تفکر شهودی در کودکان، کریمی، عبدالعظیم (1376). ادبیات کودک و نوجوان، شمارۀ10، صص31-24.
• جشن گنجشکها، شعبان‌نژاد، افسانه. ( (1374). تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• حکایت شعر، اسکلتن، رابین. (1375). ترجمۀ مهرانگیز اوحدی. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• خورشیدی اینجا، خورشیدی آنجا، ابراهیمی، جعفر. (1376). تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• دیگرخوانیهای ناگزیر، خسرونژاد، مرتضی. (1378). تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• رازکاوی ادبیات کودک و نوجوان، محمدبیگی، ناهید. (1389). ویرایش اول، تهران: ترفند.
• رنگین کمان کودکان، شعبانی، اسدالله. (1381). ویرایش دوم، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• زمین ما، دل ما، شعبانی، اسدالله. (1384). ویرایش اول، تهران: کانون پرورش فکری، صص14-12.
• ساز شاخه ها، شعبانی، اسدالله. (1374). ویرایش اول، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• سبزپوش مهربان، ابراهیمی، جعفر. (1391). ویرایش سوم، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• سیری در ادبیات تعلیمی کودکان ایران، سلامی، مسعود. (1395). مطالعات ادبیات تطبیقی، شمارۀ 37، صص 121-103.
• شاعر و شب بو، شعبانی، اسدالله. (1380). ویرایش دوم، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• شعر در حاشیه، سیدآبادی، علی‌اصغر. (1380). تهران: ویژه نشر.
• شعر کودک در ایران، کیانوش، محمود. (1379). ویرایش سوم، تهران: آگاه.
• شیشه آواز، شعبان‌نژاد، افسانه. ( (1374). تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• کارکردهای تعلیمی ادبیات فارسی، رضی، احمد. (1391). ادبیات تعلیمی. شمارۀ 15، صص 98-19.
• گلهای خنده، ابراهیمی، جعفر. (1375).. تهران: حوزۀ هنری تبلیغات اسلامی.
• مثل یاس، ابراهیمی، جعفر. (1374). تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• نیم قرن در باغ شعر کودکان، یمینی شریف، عباس. (1371).. ویرایش پنجم، تهران: روش نو.
• یک کاسه شبنم، شعبان‌نژاد، افسانه. ( (1375). تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.